W okresie od dnia 20 marca 2020 r. do odwołania na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej wprowadzono stan epidemii w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2. Z tego powodu funkcjonowanie sądów zostało mocno ograniczone, w szczególności nie przeprowadzano rozpraw ani posiedzeń jawnych, co niewątpliwie utrudniało małoletnim uprawnionym dochodzenie należnych im świadczeń alimentacyjnych. Wprawdzie na podstawie przepisów ustawy tzw. Tarczy antykryzysowej 3.0, która weszła w życie w dniu 16 maja 2020 r., rozpoczęto proces przywracania normalnej pracy sądów, to jednak brak w niej konkretnych rozwiązań dedykowanych usprawnieniu i ułatwieniu dochodzenia roszczeń alimentacyjnych przez małoletnich uprawnionych w czasie panującej epidemii.
W związku z powyższym Rzecznik Praw Obywatelskich, jak również Rzecznik Praw Dziecka postulują, by w ramach najbliższej nowelizacji tarczy antykryzysowej, wprowadzić instytucję tzw. alimentów natychmiastowych.
Dotychczasowe prace nad projektem w sprawie alimentów natychmiastowych
Prace nad pierwszym i jak na razie jedynym projektem ustawy w sprawie alimentów natychmiastowych (druk sejmowy 3254, a po poprawkach 3564), mimo poparcia właściwie wszystkich stron sceny politycznej, jak również pozytywnej opinii wyrażonej w sprawozdaniu Komisji Nadzwyczajnej do spraw zmian w kodyfikacjach z dnia 2 lipca 2019 r., zostały przerwane wraz zakończeniem poprzedniej (VIII) kadencji Sejmu.
Zgodnie z zasadą dyskontynuacji po wyborach parlamentarnych, które miały miejsce w 2019 roku, nowo wybrany Sejm nie ma obowiązku kontynuowania prac rozpoczętych w czasie poprzedniej kadencji, co stało się bezpośrednią i prawdopodobnie jedyną przyczyną zarzucenia procedowania nad powszechnie popieranym projektem ustawy w sprawie alimentów natychmiastowych. Powyższe nie stoi jednak na przeszkodzie, by w ramach przysługującej Radzie Ministrów inicjatywy ustawodawczej, prace te zostały wznowione, czy to na podstawie wcześniej proponowanych rozwiązań, czy też w oparciu o zupełnie nowy projekt ustawy.
Interwencja Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka
O skorzystanie z tej inicjatywy i kontynuowanie prac w sprawie alimentów natychmiastowych wystąpili w marcu br. Rzecznik Praw Obywatelskich oraz Rzecznik Praw Dziecka. W odpowiedzi Ministerstwo Sprawiedliwości wskazało, że prace dotyczące wprowadzenia instytucji alimentów natychmiastowych trwają oraz że wcześniejszy projekt ustawy jest aktualnie modyfikowany i zostanie wzbogacony o dodatkowe rozwiązania m. in. w zakresie egzekucji kontaktów z dzieckiem. Co jednak istotne z treści udzielonej odpowiedzi wynika niestety, że nowy projekt jest dopiero w początkowym stadium przygotowania.
W jaki sposób będzie można uzyskać natychmiastowe alimenty?
Zgodnie z popieranym przez obu Rzeczników projektem ustawy (druk sejmowy 3254, a po poprawkach 3564), uzyskanie alimentów natychmiastowych możliwe będzie wyłącznie na drodze postępowania sądowego – tj. w ramach tzw. alimentacyjnego postępowania nakazowego, które ma być szybkie i maksymalnie uproszczone. Uprawniony, chcąc uzyskać alimenty natychmiastowe będzie musiał wnieść do sądu pozew na specjalnie przygotowanym formularzu, w którym pod groźbą odpowiedzialności karnej, zobowiązany będzie do złożenia oświadczeń dotyczących m. in. uzyskiwanych dochodów, kosztów utrzymania, liczby dzieci uprawnionych do alimentów oraz oświadczyć, że pozwany nie wywiązuje się z obowiązku dostarczania środków utrzymania uprawnionemu. Jedynym dokumentem dołączanym do pozwu ma być akt urodzenia uprawnionego.
Z chwilą wniesienia pozwu sąd będzie miał 14 dni, by rozstrzygnąć, czy w danej sprawie zachodzą przesłanki do wydania alimentacyjnego nakazu zapłaty zobowiązującego pozwanego do zapłaty natychmiastowych alimentów na rzecz uprawnionego. W przypadku pozytywnej weryfikacji sąd wyda taki nakaz i doręczy go stronom, w efekcie czego powód już na tym etapie zyska możliwość skierowania sprawy na drogę postępowania egzekucyjnego.
Jak wysokie mają być natychmiastowe alimenty?
Swoistym novum w polskim porządku prawnym w zakresie spraw alimentacyjnych jest propozycja wprowadzenia stałej, ustandaryzowanej ustawowej wysokości alimentów natychmiastowych, która jednocześnie stanowiłaby obiektywnie określony minimalny poziom alimentów w innych postępowaniach.
Zgodnie z projektem, aby uelastycznić wartość uzyskiwanych przez uprawnionego alimentów natychmiastowych, tak by ich kwota uwzględniała zmieniające się warunki ekonomiczne i rzeczywistą siłę nabywczą pieniądza, wysokość alimentów natychmiastowych każdorazowo będzie wyliczana według wzoru, przy zastosowaniu którego dla ustalenia końcowej wysokości alimentów znaczenie miałyby z jednej strony liczba uprawnionych do alimentów dzieci pochodzących od tych samych rodziców, a z drugiej tzw. kwota przeliczeniowa, uwzględniająca wysokość minimalnego wynagrodzenia w danym roku oraz współczynnik dzietności za rok poprzedni. Rozwiązanie takie ma w szczególności zapobiegać spadkowi realnej wartości uzyskiwanych świadczeń, jak to aktualnie można zaobserwować w przypadku świadczenia 500+.
Podkreślić należy, że alimenty natychmiastowe mają przede wszystkim zapewnić szybkie wsparcie dla uprawnionego w pokrywaniu jego niezbędnych bieżących potrzeb. Dlatego też z uwagi jednak na przyśpieszony tryb postępowania i ograniczone postępowanie dowodowe bardzo często alimenty natychmiastowe nie będą pokrywać potrzeb dziecka w pełnym ich zakresie. Celem dokładnego ustalenia wysokości przysługujących uprawnionemu alimentów i ewentualnego podwyższenia alimentów zasądzonych tytułem alimentów natychmiastowych, koniecznym będzie przeprowadzenie zwykłego i dłuższego postępowania sądowego na podstawie art. 135 k.r.o., w którym sąd będzie miał możliwość wnikliwego zbadania sytuacji majątkowej stron tj. przede wszystkim możliwości zarobkowych zobowiązanego do alimentacji oraz usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego do alimentów, od których uzależniona będzie ostateczna wysokość przysługujących alimentów.
Przykładowe wyliczenie kwoty alimentów natychmiastowych
Mając na względzie kwotę minimalnego wynagrodzenia w roku 2020 oraz współczynnik dzietności w roku 2019, to zgodnie z projektem ustawy wysokość alimentów natychmiastowych w roku 2020 na jedno dziecko wyniosłaby kwotę 576 zł, na dwoje – po 523zł, a na troje – po 455 zł.
Jakie środki obrony przewidziano dla pozwanego?
O toczącym się postępowaniu pozwany dowie się dopiero z chwilą otrzymania odpisu pozwu oraz odpisu wydanego w sprawie alimentacyjnego nakazu zapłaty. Chwila doręczenia przesyłki sądowej zawierającej wspomniany nakaz zapłaty jest niezwykle ważna, gdyż od tego właśnie momentu w terminie dwóch tygodni pozwany będzie miał możliwość zaskarżenia nakazu zapłaty poprzez wniesienie do sądu tzw. zarzutów – pisma, w treści którego pozwany będzie miał możliwość zaskarżenia nakazu zapłaty, ustosunkowania się do żądania pozwu, przedstawienia swojego stanowiska w sprawie, jak również do zawnioskowania dowodów na jego poparcie.
Istotnym jest przy tym fakt, że wniesienie zarzutów spowoduje rozpoznanie sprawy na zasadach ogólnych, jednak nie będzie wstrzymywać wykonania wydanego nakazu zapłaty, który niezmiennie będzie stanowił podstawę prowadzenia przeciwko pozwanemu postępowania egzekucyjnego. Projektodawca przewidział wprawdzie możliwość złożenia przez pozwanego wniosku o wstrzymanie wykonania nakazu, jednakże z uwagi na charakter alimentacyjny objętych nim roszczeń, mających na celu zapewnienie uprawnionemu niezbędnych środków utrzymania, można się spodziewać, że wnioski te będą uwzględniane wyłącznie w wyjątkowych okolicznościach.
Podsumowanie założeń projektu
Omawiana w niniejszym artykule instytucja alimentów natychmiastowych stanowi jedynie przybliżenie rozwiązań, które jak wynika z przedstawionego przez Ministerstwo Sprawiedliwości stanowiska, znajdują się dopiero na wczesnym etapie ich projektowania. Niewątpliwie jednak z uwagi na stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Rzecznika Praw Dziecka i wyrażanego przez nich poparcia dla jak najszybszego procedowania omawianych rozwiązań, z pewnością stanowić będą one podstawę dla dalszych prac legislacyjnych zmierzających do wprowadzenia alimentów natychmiastowych w życie. Analiza proponowanych rozwiązań pozwala z dużą dozą prawdopodobieństwa stwierdzić, że alimenty natychmiastowe w praktyce pozostaną natychmiastowymi jedynie z nazwy, a to w szczególności z uwagi nieefektywną organizację pracy w sądach, znaczne indywidualne obciążenia sędziów, braki kadrowe w sekretariatach sądów co wprost skutkuje przedłużaniem się czasu rozpoznawania spraw, nawet tych najpilniejszych. Co więcej projektowana procedura dochodzenia roszczeń alimentacyjnych natychmiastowych, nakłada na strony obowiązki, których niespełnienie dodatkowo prowadzić może do opóźnień w uzyskaniu świadczenia alimentacyjnego, o ile nie będą one korzystać z pomocy adwokata.
Możliwość szybkiego uzyskania alimentów w aktualnym stanie prawnym
Na zakończenie przypomnieć należy, że w aktualnie obowiązującym stanie prawnym, w celu możliwie najszybszego uzyskania środków na pokrycie bieżących i usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego należy wszcząć sprawę o alimenty oraz najlepiej już w pozwie złożyć wniosek o udzielenie przez sąd stosownego zabezpieczenia. W tym celu należy jednak uprawdopodobnić okoliczności uzasadniające ten wniosek, dlatego też w przypadku jakichkolwiek wątpliwości, zalecanym jest by zasięgnąć porady adwokata specjalizującego się w sprawach rodzinnych, który nie tylko pomoże w prawidłowym sformułowaniu pozwu oraz wniosku o zabezpieczenie, ale również pomoże oszacować możliwą do uzyskania kwotę alimentów.
ADWOKAT KRZYSZTOF GAWĘCKI
🦜 w Stowarzyszeniu Adwokackim „Defensor Iuris” #DI od kwietnia 2020 r.,
🔸 absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Członek Izby Adwokackiej w Katowicach. Prowadzi kancelarię adwokacką w Zabrzu (Śląska Kancelaria Adwokacka),
🔸w ramach swojej praktyki zawodowej koncentruje się na zagadnieniach związanych z prawem cywilnym, ze szczególnym uwzględnieniem spraw z zakresu prawa rodzinnego i prawa rzeczowego,
🔸 więcej: www.slaska-kancelaria-adwokacka.pl
🦜 zobacz jego przykładową aktywność w #DI: adwokat Krzysztof Gawęcki