#pełnosprawniwprawie: PRAWA PROCESOWE OSÓB NIESŁYSZĄCYCH W PYTANIACH I ODPOWIEDZIACH

Osoby z niepełnosprawnościami jesteście wśród nas!

AUTOR: ADWOKAT EWA MARCJONIAK

Widzimy Was i ponownie odpowiadamy na pytania o Wasze prawa procesowe w postępowaniu karnym i wykroczeniowym, w szczególności w związku z zatrzymaniem osoby i dokonywaniem czynności z osobą zatrzymaną.

Dzięki współpracy z Oddziałem Dolnośląskim Polskiego Związku Głuchych prezentujemy sytuacje z życia wzięte, w których uczestnikami czynności procesowych były osoby głuche, a zdarzenia miały miejsce w powiecie kłodzkim, oławskim, wrocławskim oraz na terenie gminy Jelcz-Laskowice.

Przedstawiamy zaledwie zarys problemów, jakich doświadczają osoby z niepełnosprawnością słuchu. Jednakże, co wynika z doświadczeń tłumaczy PJM przedstawione przypadki występują w ich pracy dosyć często. Bariera w komunikacji najczęściej ma miejsce wówczas, gdy komunikację inicjują i chcą się porozumieć osoby słyszące z osobami niesłyszącymi. Osoby niesłyszące mogą wprawdzie komunikować się ze sobą, jak i z otoczeniem, za pomocą różnych środków komunikacji, jednak nie są one jednakowo dla wszystkich dostępne (np. kartka papieru, telefon komórkowy, tłumacz). Co istotne, osoby niesłyszące często nie mogą opanować w wystarczającym stopniu języka polskiego, natomiast wśród osób słyszących znajomość kodów manualnych jest zdecydowanie rzadkością. Jest nagminnie stosowana ze strony organów procesowych (i innych podmiotów) nieprawidłowa praktyka przedstawienia w formie pisemnej w języku polskim tekstu, z którym osoby niesłyszące mają się zapoznać ze zrozumieniem, czy pod którym mają złożyć podpis nie znając poprawnie jego treści. Podobnie nieprawidłowa jest praktyka żądania od osoby niesłyszącej napisania przez nią zeznań lub wyjaśnień w obecności funkcjonariusza policji, czy przedstawiciela innej instytucji.

Ogół społeczeństwa nie ma wiedzy na temat komunikacji z osobami niesłyszącymi. Stosowanie kartki papieru i długopisu uznaje się za prawidłowy system komunikacji – a tak nie jest.

SYTUACJA I

Miejsce zdarzenia: Kłodzko, komisariat policji

Niesłyszący mężczyzna został przywieziony na komisariat z powodu podejrzenia popełnienia wykroczenia. Policjant podstawił mu do podpisania jakieś kartki i nerwowo stukał palcem w biurko domagając się, by je podpisał. Mężczyzna nie rozumiejąc, czego ten druk dotyczy, a jednocześnie będąc wystraszony nerwowym zachowaniem policjanta podpisał przedłożone kartki ☹

Po pewnym czasie, już przy udziale tłumacza dowiedział się, że podpisał …. przyznanie się do winy.

Zapytaj adwokata?

Nigdy nie podpisuj protokołów, ani żadnych innych dokumentów, których treści nie rozumiesz z powodu nienależytego rozpoznania znaczenia czynności, w której bierzesz udział bez obecności tłumacza i obrońcy. Żądaj od początku przywołania do udziału w czynności tłumacza języka migowego. Masz również prawo do kontaktu z adwokatem.

Osoby głuche muszą mieć zapewnioną bezpłatną pomoc tłumacza języka migowego w toku wszystkich czynności z ich udziałem. Gdy zachodzi potrzeba przesłuchania osoby głuchej, a nie wystarcza porozumienie się z tą osobą za pomocą pisma, co miało miejsce w prezentowanej sytuacji, w każdym przypadku policjant musi wezwać tłumacza języka migowego. Tłumacza języka migowego policjant musi wezwać nawet wówczas, gdy sam zna język migowy, którym włada osoba przesłuchiwana.

SYTUACJA II

Miejsce zdarzenia: Kłodzko, komisariat policji

Od osoby głuchej próbowano odebrać wyjaśnienia. Komunikacja pomiędzy osobą przesłuchiwaną a przesłuchującym policjantem toczyła się przy pomocy kartki i długopisu. Niesłyszący nie znał w stopniu dostatecznym języka polskiego w mowie i w piśmie. Na podstawie szczątkowych, pojedynczych słów zapisanych na kartce przez osobę głuchą, policjant dopisał tło wydarzenia i powstała abstrakcyjna historia, która nie miała nic wspólnego ze stanem faktycznym.

Zapytaj adwokata?

Przeprowadzenie czynności przesłuchania z osobą głuchą powinno być poprzedzone doręczeniem osobie pouczenia o przysługujących jej prawach i obowiązkach w postępowaniu karnym. Najczęściej takie pouczenie jest doręczane osobie w postaci pisemnej, w języku polskim. Dlatego osoba, która nie włada dostatecznie językiem polskim nie jest w stanie zapoznać się z treścią takiej informacji, wynikiem czego nie zna przysługujących jej praw i ciążących obowiązków w danej sytuacji procesowej, ani też nie może złożyć wyjaśnień w języku polskim (za pomocą wspomnianej kartki i długopisu). W takiej sytuacji czynność procesowa nie może być kontynuowana, powinna zostać przerwana celem wezwania do udziału w niej tłumacza języka migowego.

Całkowicie niedopuszczalne jest zachowanie policjanta polegające na dopisaniu, nadpisaniu, uzupełnieniu, itp. treści wyjaśnień przesłuchiwanej osoby, według własnego uznania funkcjonariusza. Protokół przesłuchania osoby powinien wiernie oddawać przebieg czynności protokołowanej oraz złożone przez osobę wyjaśnienia, jeżeli osoba przesłuchiwana skorzystała z prawa do złożenia wyjaśnień.

Złożenie wyjaśnień przez osobę głuchą przy pomocy kartki i długopisu, bez udziału tłumacza języka migowego, byłoby formą poprawną tylko i wyłącznie wówczas, gdyby osoba głucha znała w stopniu wystarczającym – w mowie i piśmie – język polski.

SYTUACJA III

Miejsce zdarzenia: Oława, komisariat policji

Mężczyzna niesłyszący biegnie na stację PKP. Zobaczył przy drodze leżącego mężczyznę. Podszedł do niego i chciał sprawdzić, co się stało. W tym czasie podjechał radiowóz policyjny. Policjanci nie potrafiąc skomunikować się z osobą głuchą podjęli decyzję o jej zatrzymaniu i doprowadzeniu na komisariat policji pod zarzutem podejrzenia o pobicie.

Zapytaj adwokata?

Policjant nie może zatrzymać osoby wyłącznie z tego powodu, że nie potrafi skomunikować się z nią. Zastosowanie środków przymusu jest ściśle limitowane prawem i bariera językowa nigdy nie uzasadnia ich stosowania.

Jeżeli zostaniesz z tego powodu przywieziony do komisariatu lub komendy policji, wówczas będziemy mieć do czynienia z regularnym zatrzymaniem jako środkiem przymusu. Takie zatrzymanie jest niezasadne.

SYTUACJA IV

Miejsce zdarzenia: Wrocław, Sąd Rejonowy

Niesłysząca osoba w postępowaniu karnym miała przyznanego obrońcę z urzędu. Na rozprawie osoba niesłysząca zgłosiła sędziemu potrzebę kontaktu z obrońcą z udziałem tłumacza języka migowego, bez ponoszenia kosztów opłaty za tłumacza, uzasadniając swoje stanowisko tym, że jako osoba głucha, posługująca się językiem migowym, nie jest w stanie nawiązać kontaktu słownego z obrońcą jak i nie rozumie tego, co mówi obrońca. Sąd nie uwzględnił wniosku stwierdzając, że obowiązkiem sądu jest zapewnienie tłumacza w trakcie rozprawy i to czyni.  Koszty obsługi tłumacza w kontakcie z adwokatem są po stronie osoby z niepełnosprawnością.

Zapytaj adwokata?

Decyzja procesowa sądu była całkowicie nieprawidłowa.

Zgodnie z dyspozycją art. 72 § 2 k.p.k. sąd musi obligatoryjnie wezwać tłumacza do każdej czynności z udziałem oskarżonego, który nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim. Na wniosek oskarżonego lub jego obrońcy, obligatoryjnie należy wezwać tłumacza w celu porozumienia się oskarżonego z obrońcą w związku z czynnością, do udziału w której oskarżony jest uprawniony, zatem np. na rozprawie lub posiedzeniu, w którym osoba niesłysząca bierze udział. Pomoc tłumacza jest w takich sytuacjach bezpłatna (art. 72 § 1 k.p.k).

ADWOKAT EWA MARCJONIAK