AUTOR: ADWOKAT FILIP TOHL
Tematem tego artykułu jest kwestia pomocy prawnej udzielanej niektórym grupom obywateli przez Państwo. Instytucja ta nosi nazwę pełnomocnika/obrońcy „z urzędu”. W ramach opracowania postaram się zatem wyjaśnić, komu może zostać przyznany pełnomocnik lub obrońca z urzędu, kim jest taki pełnomocnik lub obrońca oraz jaka jest ich rola w postępowaniach sądowych.
Kim jest pełnomocnik z urzędu?
Pełnomocnik z urzędu to adwokat lub radca prawny, który reprezentuje interesy klientów w postępowaniach sądowych (lub w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym przez Policję lub Prokuraturę). Jest on wyznaczany przez sąd w razie wykazania, że sytuacja materialna nie pozwala na ustanowienie adwokata / radcy prawnego z wyboru. Pełnomocnik z urzędu, w większości wypadków, obowiązany jest reprezentować interesy klienta do prawomocnego zakończenia postępowania (czyli w sądach zarówno pierwszej, jak i drugiej instancji).
Aby sąd przychylił się do takiej prośby, należy wskazać, że nie stać nas na ustanowienie pełnomocnika a sprawa jest na tyle skomplikowana, że potrzebna jest pomoc profesjonalisty. Wraz z wnioskiem należy przedstawić Sądowi sytuację materialną i rodzinną na specjalnym formularzu – wzór oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania. W postępowaniu przed sądem administracyjnym wniosek i oświadczenie złożyć należy w ramach formularza pod nazwą: wniosku o przyznanie prawa pomocy.
Sąd przyzna pełnomocnika, jeśli zostanie wykazane, że osoba nie jest w stanie ponieść kosztów pełnomocnika bez uszczerbku koniecznego dla utrzymania siebie lub rodziny, a dodatkowo uzna udział adwokata lub radcy prawnego w sprawie jako konieczny.
Kim jest obrońca z urzędu?
Obrońca z urzędu to także adwokat lub radca prawny, który reprezentuje interesy osób podejrzanych lub oskarżonych/obwinionych o popełnienie czynu zabronionego. Naturalnie funkcje takie mogą być wykonywane wyłącznie w postępowaniach o charakterze karnym – zarówno tych dotyczących wykroczeń, jak też przestępstw. Na potrzeby tego artykułu, pod pojęciem postępowania karnego rozumiem każde postępowanie, którego celem jest osądzenie sprawcy czynu zabronionego. Takimi czynami zabronionymi mogą być: przestępstwa, wykroczenia, przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe.
Rola obrońcy z urzędu jest szersza aniżeli pełnomocnika z urzędu. Jest on bowiem przyznawany nie tylko w sytuacji trudnego położenia materialnego strony. Istnieją bowiem okoliczności, gdy prawo wymaga, aby osoba posiadała obrońcę niezależnie od swojego statusu materialnego. Sytuacje takie nazywane są obroną obligatoryjną. Dotyczą one przypadków konkretnie wskazanych w kodeksie postępowania karnego (art. 79 KPK i art. 80 KPK). W praktyce najczęściej dotyczą osób, co do których istnieje uzasadniona wątpliwość co do zdrowia psychicznego lub które zostały oskarżone o najcięższe przestępstwa (zbrodnie).
Czy pełnomocnik/ obrońca z urzędu może zostać ustanowiony zanim sprawa trafi do sądu?
Tak, zarówno w postępowaniu karnym (czyli tym dotyczącym popełnienia czynu zabronionego), jak też postępowaniu cywilnym (czyli tym dotyczącym sporów ze sfery prywatnej).
W postępowaniu karnym zarówno pokrzywdzony, jak też podejrzany może zwrócić się do sądu o ustanowienie dla niego przez sąd pełnomocnika/ obrońcy z urzędu, jeszcze na etapie postępowania prowadzonego przez Policję lub Prokuraturę czyli postępowania przygotowawczego. Dobrą praktyką jest złożenie takiego wniosku, przed pierwszym przesłuchaniem w postępowaniu przygotowawczym, z uwagi na fakt, iż przesłuchanie takie może często zaważyć na dalszym toku prowadzonego postępowania.
W postępowaniu cywilnym, osoba zainteresowana może złożyć do sądu wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu, zanim sprawa w ogóle trafi do sądu. Mówiąc wprost – jeśli osoba nie jest w stanie poradzić sobie ze złożeniem do sądu odpowiedniego pisma, a nie stać jej na opłacenie pełnomocnika, najkorzystniejszym rozwiązaniem jest złożyć wniosek właśnie w tym celu. Pełnomocnik taki nie tylko będzie miał obowiązek reprezentować klienta w postępowaniu, ale uprzednio przygotować pismo, które to postępowanie zainicjuje. Niezależnie od tego, do jakiego sądu sprawa ma ostatecznie trafić, wniosek może zostać złożony do Sadu Rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania.
Czy pełnomocnik z urzędu wiąże się z ponoszeniem kosztów postępowania?
Nie, pełnomocnik z urzędu jest ustanowiony, aby nie trzeba było ponosić kosztów ustanowienia adwokata lub radcy prawnego. Nie oznacza to jednak, że postępowanie sądowe będzie dla strony ostatecznie całkowicie darmowe. Nie oznacza to także, że praca pełnomocnika z urzędu jest darmowa.
Jeśli chodzi o koszty postępowania, o ile strona nie składała stosownego wniosku, ponosi ona koszty postępowania na normalnych zasadach. Dlatego też warto wraz z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu złożyć także wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych. Uprzedzam jednak, że zwolnienie od kosztów sądowych oraz uzyskanie pełnomocnika z urzędu nie jest równoznaczne z brakiem odpowiedzialności za wynik postępowania. Jeśli bowiem zostanie zainicjowana sprawa, która następnie zostanie przegrana, sąd może obciążyć stronę kosztami poniesionymi przez drugą stronę, zwłaszcza tzw. kosztami zastępstwa procesowego, czyli kosztami pełnomocnika drugiej strony. Wysokość tych kosztów nie jest całkowicie dowolna natomiast wynika bezpośrednio z odpowiedniego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości, będąc zależna od rodzaju oraz wartości sprawy.
Jeśli chodzi o wynagrodzenie dla pełnomocnika z urzędu, co do zasady zostanie ono wypłacone przez Skarb Państwa według określonych w prawie stawek. Fakt, że strona, dla której został ustanowiony pełnomocnik nie ponosi kosztów takiego pełnomocnika nie oznacza, że pracuje on za darmo.
Czy pełnomocnik „z urzędu” to gorszy rodzaj pełnomocnika?
Nie, pełnomocnik z urzędu, pomimo że nie otrzymuje wynagrodzenia bezpośrednio od klienta, ma obowiązek reprezentować Państwa interesy w postępowaniach sądowych na równi z każdym innym klientem. Obowiązek ten wynika bezpośrednio z norm etycznych, których adwokat lub radca prawny jest zobowiązany przestrzegać i za które ponosi odpowiedzialność dyscyplinarną.
Warto pamiętać przy tym, że jeśli pełnomocnik został ustanowiony przez sąd, nie posiada on automatycznie wszelkich informacji, które są konieczne dla reprezentowania Państwa interesów. Tym samym, w razie ustanowienia pełnomocnika z urzędu, wskazane jest skontaktowanie się z takim pełnomocnikiem oraz ustalenie terminu spotkania, aby uzgodnić strategię prowadzenia sprawy.
ADWOKAT FILIP TOHL
w Stowarzyszeniu Adwokackim „Defensor Iuris” #DI od marca 2020 r.
🦜 Autor i Koordynator projektu Absurdy Prawne,
🔸 absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego (prawo oraz studia podyplomowe z prawa autorskiego), Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie (europeistyka, stosunki międzynarodowe), jest członkiem Izby Adwokackiej w Krakowie ( Okręgowa Rada Adwokacka w Krakowie ), od 2018 r., w ramach której odbył aplikację adwokacką, prowadzi kancelarię adwokacką w Krakowie ( Kancelaria
🔸 w ramach swojej aktywności zawodowej skupia się głównie na sprawach karnych oraz cywilnych, jest biegły z zakresu przepisów ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy,
🔸 jego pasją jest prawo autorskie, jako, że sam interesuje się czynnie i biernie muzyką,
🔸 chętnie dzieli się wiedzą, jest także zainteresowany uświadamianiem społeczeństwa, poszerzaniem wiedzy prawnej, również specjalistycznej, dostrzegając jednocześnie aktualne problemy z tym związane,
🔸 więcej: www.filiptohl.pl,
🦜 Zobacz jego przykładową aktywność na #DI: adwokat Filip Tohl