Osoby z niepełnosprawnościami jesteście wśród nas! Widzimy Was i odpowiadamy na pytania o Wasze prawa procesowe.
Dzisiaj kilka odpowiedzi na pytania o procedurę karną, a konkretnie o czynności legitymowania przez policję i zatrzymania osoby podejrzanej o popełnienie wykroczenia lub przestępstwa.
Niech nie będzie dla nikogo zaskoczeniem, że osoby głuche, nieme czy niewidome mają takie same prawa procesowe jak osoby w pełni sprawne!
Aby jednak osoby z niepełnosprawnością mogły w pełni korzystać z gwarancji procesowych przewidzianych w procedurze karnej, takich jak prawo do tłumacza, prawo do obrony i korzystania z pomocy obrońcy, to organ inicjujący i dokonujący czynności procesowej zobowiązany jest do zapewnienia warunków przeprowadzenia takiej czynności z uwzględnieniem szczególnych potrzeb osoby uczestniczącej. Nie ulega wątpliwości, że warunki te powinny w całości zapewniać przestrzeganie reguł postępowania karnego, poszanowanie konstytucyjnych praw i wolności, a nade wszystko gwarantować poszanowanie godności ludzkiej.
Każdy zatrzymany ma zagwarantowane konstytucyjnie prawo do niezwłocznego i zrozumiałego poinformowania o przyczynach zatrzymania (art. 41 ust.3 Konstytucji RP). Informacja to musi być całkowicie zrozumiała i to mimo barier językowych i komunikacyjnych!
Drogie osoby, pamiętajcie, że policjant w toku wykonywania czynności służbowych, tj. legitymowania, stosowania środków przymusu bezpośredniego czy zatrzymania, ma obowiązek respektowania godności ludzkiej oraz przestrzegania i ochrony praw człowieka. Niepełnosprawność nie stoi wbrew żadnej z podstawowych wartości!
1. Czy mam prawo do tłumacza języka migowego w trakcie legitymowania?
Tak. Jako osoba głucha lub niema najprawdopodobniej używasz języka migowego i jest to regularny sposób Twojego komunikowania się.
W związku z powyższym policja, jeśli nie może skomunikować się z Tobą za pomocą pisma, zobowiązana jest przywołać tłumacza języka migowego do przeprowadzenia czynności legitymowania, aby czynność ta była dla osoby głuchej lub niemej zrozumiała. Nie można czynić nikomu zarzutu, że nie wylegitymował się z uwagi na brak zrozumienia polecenia funkcjonariusza. Brak zrozumienia polecenia jest bardzo prawdopodobny np. w warunkach protestów, gdy funkcjonariusz nie posługuje się językiem migowym, umundurowanie zakrywa mu usta, uniemożliwiając odczytanie słów z ruchu warg, a nadto utrudnione jest porozumienie się na piśmie.
2. Czy policja ma prawo mnie zabrać na komisariat tylko po to, aby tam się ze mną porozumieć za pomocą tłumacza języka migowego? Czy jest to wtedy zatrzymanie? Czy podczas przesłuchania przez policję mam prawo do korzystania z pomocy tłumacza języka migowego?
Policjant nie może zatrzymać osoby wyłącznie z tego powodu, że nie potrafi skomunikować się z nią skomunikować. Pamiętaj, że zastosowanie środków przymusu jest ściśle limitowane prawem i bariera językowa nie może nigdy uzasadniać ich stosowania.
Jeżeli zostaniesz z tego powodu przywieziony do komisariatu lub komendy policji, będziemy mieć do czynienia z regularnym zatrzymaniem traktowanym jako środek przymusu.
O prawach osób zatrzymanych pisaliśmy w przewodniku: klik.
Gdy zachodzi potrzeba przesłuchania osoby głuchej lub niemej, a nie wystarcza porozumienie się z tą osobą za pomocą pisma, w każdym przypadku policjant musi wezwać tłumacza języka migowego.
Osoby głuche lub nieme powinny mieć zapewnioną bezpłatną pomoc tłumacza języka migowego w toku wszystkich czynności z ich udziałem.
Tłumacza języka migowego należy wezwać także wówczas, gdy przesłuchujący policjant zna język, którym włada osoba przesłuchiwana.
*Kodeks postępowania karnego implementuje większość uprawnień wynikających z dyrektywy 2010/64/UE, tj. prawo do tłumaczenia ustnego czynności procesowych, w których uczestniczy podejrzany oraz najważniejszych decyzji procesowych. Mimo, iż nie wynika to literalnie z brzmienia przepisów k.p.k., prawo do tłumaczenia obejmuje również etap zatrzymania przed przedstawieniem zarzutów.
3. Czy mam prawo do wysłania SMS lub e-maila do osoby najbliższej, innej osoby, czy do obrońcy? Nie rozmawiam przez telefon.
Tak, masz do tego prawo, ponieważ w taki sposób komunikujesz się i właśnie ten sposób komunikacji jest dla Ciebie zrozumiały.
UWAGA! Masz prawo powiadomić o zatrzymaniu osobę najbliższą, a na własne żądanie masz także prawo powiadomić inną osobę, oprócz osoby najbliższej, oraz zgłosić żądanie kontaktu z obrońcą i bezpośredniej z nim rozmowy poprzez: SMS, MMS i tym podobne środki komunikacji, którymi komunikujesz się z otoczeniem.
4. Czy osoby niewidome mają prawo do otrzymania protokołu z zatrzymania napisanego w Braille’u?
Brak jest stosownych regulacji prawa krajowego, które nakazywałyby przekazanie osobie niewidomej kopii protokołu z zatrzymania wraz z pouczeniami w formie innej, niż papierowa pisemna, co oznacza, że policja nie jest zobowiązana do sporządzenia protokołu w Braille’u.
Należy podkreślić, że przepisy prawa krajowego nie są dostosowane do wymogów wynikających z norm prawa międzynarodowego, zwłaszcza ratyfikowanej przez Polskę i przyjętej w dniu 13 grudnia 2006 r. przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2012 r., poz. 1169) oraz Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.
W tym wadliwym stanie prawnym rekomenduje się odczytanie osobie niewidomej protokołu z przesłuchania. Odczytać powinna go osoba przesłuchująca lub inny pracownik policji, chyba że przesłuchiwany woli, by odczytała go wskazana przez niego osoba zaufana. Nie powinno jednak dochodzić do sytuacji, że policjant domaga się, by przesłuchiwanemu niewidomemu towarzyszył ktoś widzący, kto odczyta mu jego wyjaśnienia i oświadczenia, a następnie pomoże się pod nimi podpisać.
Takie zachowania policjanta są niedopuszczalne, a inicjatywa w zakresie przywołania takiej osoby musi wychodzić od osoby, której czynności dotyczą.
Jeżeli osoba niewidoma składa wyjaśnienia na komendzie lub komisariacie policji, w którym ma dostęp do komputera z czytnikiem ekranu i drukarką, przesłuchujący policjant może sporządzić protokół na jej sprzęcie.
5. Czy osoby niepełnosprawne ruchowo (na wózku) zostaną przewiezione z wózkiem na komendę w razie zatrzymania?
Tak, z uwagi na bezwzględny obowiązek respektowania godności ludzkiej oraz przestrzegania i ochrony praw człowieka przez policjanta wykonującego czynności służbowe wobec osoby zatrzymywanej. Jeśli poruszasz się na wózku, o kulach lub z użyciem innego sprzętu medyczno-rehabilitacyjnego np. białej laski, funkcjonariusz powinien ten sprzęt przewieźć wraz z Tobą.
6. Czy Pomieszczenia dla osób zatrzymanych (PdOZ) są dostosowane do potrzeb na wózku lub niewidomych? Czy osoby niewidome i na wózku mają prawo do jakiegoś wsparcia ze strony osób trzecich w przypadku zatrzymania (24h/48h) w Pomieszczeniu dla osób zatrzymanych (PdOZ)?
Pomieszczenia w PdOZ nie są specjalnie przystosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnością ruchową i o obniżonej sprawności fizycznej.
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie wykazu wydzielonych pomieszczeń przeznaczonych dla osób zatrzymanych, w których mogą być odrębnie umieszczeni tymczasowo aresztowani i skazani, oraz warunków, którym pomieszczenia te muszą odpowiadać, również nie określa wymogów dostosowania PdOZ do potrzeb osób niewidomych lub z niepełnosprawnością ruchową. Nie pozostawia to jednak wątpliwości, że pomimo braku odgórnych wytycznych, warunki PdOZ nie powinny naruszać godności osoby z określonymi dysfunkcjami.
W PdOZ nie mogą przebywać osoby trzecie, np. asystenci dla osób niewidomych lub z niepełnosprawnością ruchową.
_________________________
Jeżeli macie do Nas pytania o Wasze prawa i obowiązki w postępowaniu karnym, piszcie, nagrajcie, odpowiemy na nie!