Słupsk, 22 czerwca 2021r.
OŚWIADCZENIE
Stowarzyszenia Adwokackiego „Defensor Iuris”
w przedmiocie rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego wydanego w sprawie K 20/20 z dnia 15 kwietnia 2021r. doręczonego do biura Rzecznika Praw Obywatelskich wraz z uzasadnieniem w dniu 17 czerwca 2021r.
W związku z wydanym przez Trybunał Konstytucyjny rozstrzygnięciem w sprawie K 20/20 z dnia 15 kwietnia 2021r., o niezgodności art. 3 ust. 6 ustawy z dnia 1987r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (Dz. U. z 2020 r. poz. 627) z art. 209 ust. 1 w związku z art. 2 i w związku z art. 7 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, po zapoznaniu się z jego treścią i po analizie wiążących się z nim konsekwencji, jako Stowarzyszenie zajmujemy następujące stanowisko w sprawie i wskazujemy na opisane poniżej problemy prawne.
Orzeczenie to wydawał skład obejmujący m. in. Justyna Piskorskiego – sędziego, będącego jednym z tzw. „sędziów dublerów”, sędziów wybranych na miejsca prawomocnie wybranych sędziów, od których przyrzeczeń nie odebrał Prezydent.
W sprawie, w której orzekał inny z tzw. „sędziów dublerów” tj. Mariusz Muszyński, Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPCz) wyrokiem z dnia 7 maja 2020r. orzekł, iż „Trybunał Konstytucyjny z udziałem osoby wybranej na miejsce zajęte już w Trybunale nie jest sądem ustanowionym zgodnie z ustawą” (Xero Flor Sp. z o.o. przeciwko Polsce 4907/18) oraz że Polska naruszyła art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka gwarantujący każdemu prawo do sprawiedliwego procesu przed sądem ustanowionym zgodnie z ustawą.
Dnia 17 czerwca 2021r. Trybunał Konstytucyjny doręczył Rzecznikowi Praw Obywatelskich odpis rozstrzygnięcia wraz z uzasadnieniem.
Uzasadnienie to budzi głęboki sprzeciw, nie tylko w zakresie warstwy merytorycznej, która to bez wątpienia powinna stać się przedmiotem pogłębionej glosy, ale także w zakresie wyrażanych przez Trybunał poglądów.
W naszej ocenie Trybunał Konstytucyjny, działając zgodnie z oczekiwaniami rządzących, w wyniku wydanego orzeczenia, usunął z urzędu Adama Bodnara Rzecznika Praw Obywatelskich, który dał poznać się jako osoba niewygodna dla władzy, bezkompromisowo wypełniając swe obowiązki stanowiące kwintesencję działań Rzecznika, który z natury rzeczy opowiada się zawsze za człowiekiem, a przeciwko naruszeniom praw człowieka. Co więcej, publikowanym w uzasadnieniu stanowiskiem Trybunał Konstytucyjny daje rzekomą podstawę dla wprowadzenia rozwiązania ustawowego, którym dotychczasowy Rzecznik Praw Obywatelskich najprawdopodobniej zastąpiony zostanie przez jednego z zastępców lub przez inną osobę wskazaną przez władzę w ustawie, do czasu wyboru przez Sejm za zgodą Senatu nowego Rzecznika.
W świetle okoliczności faktycznych, w szczególności bieżącej sytuacji społeczno-politycznej, uprawnione jest także twierdzenie, że w obecnej kadencji Sejm i Senat prawdopodobnie nie uzgodnią osoby mającej być powołaną na urząd Rzecznika Praw Obywatelskich.
W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny w swym uzasadnieniu wskazuje i wytycza drogę, iż o niezgodności art. 3 ust. 6 uRPO świadczy także to, że „(przepis ten) powierza obowiązki ustępującego RPO bezwarunkowo, jednocześnie nie precyzując, które z przepisów uRPO mają w takiej sytuacji zastosowanie, co składa się na obowiązki Rzecznika, a co na przywileje, z których nie powinien korzystać”.
W ocenie Stowarzyszenia, w jawnej sprzeczności z interesem społecznym stoją zarówno ww. stanowisko TK, jak i inne zawarte w uzasadnieniu zapisy sugerujące ustawodawcy, iż dopuszczalne byłoby powierzenie obowiązków Rzecznika Praw Obywatelskich osobie trzeciej przy jednoczesnym ograniczeniu uprawnień zastępcy Rzecznika. Z treści uzasadnienia wynika bowiem jasno, że kompetencje zastępcy Rzecznika sprowadzałyby się de facto do administrowania biurem Rzecznika. Mając na względzie impas wyboru nowego Rzecznika, wprowadzenie osoby zastępującej Rzecznika, która nie mogłaby jednak wykonywać pełni jego praw i obowiązków, pozbawia obywateli realnego prawa wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej i realnej możliwości skorzystania z tej pomocy.
Stowarzyszenie definiuje interes społeczny w taki sposób, że Rzecznik Praw Obywatelskich jak i każda osoba wykonująca funkcję Rzecznika do czasu wyboru nowego Rzecznika Praw Obywatelskich, powinna mieć prawo i obowiązek wykonywania wszystkich tych funkcji, które stanowią immanentną cechę tego urzędu. W szczególności kompetencje obejmować powinny prawo występowania w sprawach indywidualnych we wszystkich tych procedurach, które przewidują możliwość udziału Rzecznika, a jednocześnie być objęte wszystkimi gwarancjami rzetelnego wykonywania funkcji Rzecznika, mylnie interpretowanymi przez TK jako „przywileje”.
Na marginesie powyższych rozważań przytoczyć należy dwa fragmenty uzasadnienia Trybunału Konstytucyjnego, które w świetle jego ostatnichdziałań mają szczególny wydźwięk, nam zaś nakazują na nowo interpretować Orwellowskie dwójmyślenie:
„Poprawnie realizowana zasada bezpieczeństwa prawnego powinna skutkować przekonaniem obywateli, że państwo nie próbuje ich w żaden sposób zaskoczyć za pomocą ogólnej konstrukcji systemu prawnego, a także nie pogarsza ich sytuacji poprzez poszczególne przepisy prawne.”
„System prawny w demokratycznym państwie prawnym powinien być spójny, kompletny i niesprzeczny, tak aby zarówno obywatele, jak i inne podmioty prawna, mogli o każdym działaniu lub zaniechaniu powiedzieć, czy jest ono zgodne z prawem, niezgodne z nim, czy indyferentne (…) System prawny, który nie spełnia tych wymogów, nie zapewnia obywatelom minimum bezpieczeństwa prawnego.”
W kontekście przedmiotowego rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego i próby ograniczenia w wykonywaniu obowiązków ustawowych Rzecznika Praw Obywatelskich po upływie kadencji, wskazujemy na nadal aktualną potrzebę stosowania przez sądy powszechne, Sąd Najwyższy oraz sądy administracyjne rozproszonej kontroli konstytucyjnej ustaw, którą dopuszcza Konstytucja RP (art. 8 i 178). Wskazujemy, że w związku z kryzysem wokół Trybunału Konstytucyjnego trwającym od 2016 roku, kontrola ta nabiera szczególnego znaczenia i stanowi konieczną gwarancję stosowania prawa zgodnego z ustawą zasadniczą w przyszłości.