W przestrzeni publicznej od wielu lat trwa dyskusja dotycząca karcenia małoletnich. W mediach obserwujemy liczne kampanie społeczne nawołujące do zaprzestania stosowania przemocy wobec dzieci i zmiany postaw wychowawczych. Jak do tej kwestii odnosi się prawo? Czy w polskim systemie prawnym nadal funkcjonuje kontratyp karcenia małoletnich, na który tak chętnie powołują się zwolennicy stosowania kar cielesnych? Czy rodzice/opiekunowie mogą dawać dziecku klapsy?
Nie będę trzymała części z Was w niepewności i odpowiem: nie. Rodzice i opiekunowie nie mogą dawać dziecku klapsów. Do polskiego porządku prawnego całkowity zakaz stosowania kar cielesnych wobec dzieci został wprowadzony 10 czerwca 2010 r. Ustawa o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw z dnia 10 czerwca 2010 r. do ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy wprowadziła artykuł 961. Przepis ten stanowi, iż osobom wykonującym władzę rodzicielską oraz sprawującym opiekę lub pieczę nad małoletnim zakazuje się stosowania kar cielesnych.
Przed wejściem w życie powyższych zmian pozaustawowy kontratyp karcenia małoletnich wyłączał bezprawność stosowania kar cielesnych i dopuszczał określone działania w przypadku zachowań: mających cel wychowawczy, podejmowanych przez rodziców lub opiekunów dziecka, w reakcji na określone przewinienie dziecka, podejmowane środki były współmierne i niezagrażające zdrowiu lub życiu dziecka. Nie ulega zatem wątpliwości, że kontratyp ten pozostaje aktualnie w jawnej sprzeczności z wprowadzonymi zmianami.
Niech się nikomu nie wydaje, że przed 10 czerwca 2010 r. brak było jakichkolwiek regulacji chroniących najmłodszych przed przemocą, a kontratyp karcenia małoletnich maskował wszelką krzywdę dzieci. Przepisów takich możemy upatrywać chociażby w Konstytucji Rzeczypospolitej Polski. Artykuł 40 Konstytucji w zdaniu pierwszym stanowi, że nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu, w drugim zdaniu zakazuje stosowania kar cielesnych. Niezaprzeczalnie przepis ten możemy odnieść do dzieci. Jak pokazała jednak rzeczywistość, regulacja ta okazała się niewystarczająca. Co do zasady powyższy artykuł służy ochronie obywateli przed określonymi w tym przepisie działaniami władzy, a nie ochronie dzieci przed krzywdzącymi ich rodzicami czy opiekunami. Również art. 207 § 1 ustawy kodeks karny z dnia 6 czerwca 1997 r. penalizuje znęcanie się fizyczne lub psychiczne nad osobą najbliższą, zatem bezspornie dotyczy dzieci.
Skala problemu, jakim jest przemoc wobec dzieci i niechęć do zmiany postaw społecznych pokazała, że wspomniane przepisy są niewystarczające i konieczne jest unormowanie bezpośrednio dotyczące kwestii ochrony praw i interesów dzieci. Pojawiło się wiele postulatów, że należy jednoznacznie zabronić stosowania kar cielesnych wobec najmłodszych. Wyrazem tego jest wspomniana na początku zmiana i wprowadzenie do systemu prawnego art. 96¹ k.r.o.
A co z tym nieszczęsnym klapsem? Jest już karą cielesną czy nie?
Wielokrotnie w dyskusji publicznej, szczególnie w mediach społecznościowych, pojawiają się wypowiedzi typu: „klaps to nie przemoc”, „nie dajmy się zwariować – to tylko klaps”. No właśnie? Czym jest klaps?
Próba zdefiniowania klapsa kieruje nas do definicji przemocy w rodzinie i definicji kary cielesnej. Zgodnie z art. 2 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie z dnia 29 lipca 2005 r. poprzez przemoc w rodzinie należy rozumieć jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste członków rodziny, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą. Definicja kary cielesnej została wypracowana przez Komitet Praw Dziecka nadzorujący przestrzeganie postanowień Konwencji o Prawach Dziecka. Zawarta została w Uwadze ogólnej nr 8 pt. „Prawo dziecka do ochrony przed karami cielesnymi i innymi okrutnymi i poniżającymi formami karania” – kara cielesna lub fizyczna to użycie siły fizycznej w celu wywołania w określonym, nawet niewielkim zakresie, bólu lub dyskomfortu. Klaps bezapelacyjnie wywołuje dyskomfort, poczucie upokorzenia i ból, wobec czego należy przyjąć, że stanowi on karę cielesną w rozumieniu przytoczonej definicji. Doktryna i orzecznictwo są w tej materii co do zasady zgodne – klaps jest karą cielesną.
Założyłam sobie, że nie będzie to tekst pedagogiczny, bo nie jestem osobą kompetentną w tym zakresie, ale kończąc nie sposób nie wspomnieć, że wychowując mamy w obowiązku uczyć, tłumaczyć, odwoływać się do wzorów godnych naśladowania. Klapsy wywołują lęk, niepewność, ból fizyczny i psychiczny, poczucie upokorzenia. Przy tym ta forma przemocy utrwala w dziecku nieprawidłowe postawy rodzicielskie i społeczne, które przeniesie ono do swojego życia i sposobu postępowania.
Podsumowując, karcenie małoletnich jest przejawem przemocy w rodzinie i jako takie może spowodować wszczęcie odpowiedniego postępowania przed sądem rodzinnym oraz odpowiedzialność karną. Wbrew wciąż powtarzanej, błędnej opinii o klapsie jako o metodzie wychowawczej, należy uznać, iż stanowi on niedopuszczalną karę cielesną. O konsekwencjach prawnych stosowania przemocy wobec dzieci w następnym wpisie.
ADWOKAT PAULINA KOWALSKA
ukończyła studia na Uniwersytecie Gdańskim (prawo). Od 2019 r. prowadzi kancelarię adwokacką w Koszalinie. Jest członkiem Izby Adwokackiej w Koszalinie, w ramach której odbyła trzyletnią aplikację adwokacką, na rzecz której działa m. in. współprowadząc stronę Okręgowej Rady Adwokackiej na portalu społecznościowym Facebook, a także grupę Koszalińskiej Izby Adwokackiej.
Jest Członkiem Zwyczajnym Stowarzyszenia Adwokackiego „Defensor Iuris”.
Więcej: klik.