#pełnosprawniwprawie: OSOBA MAJĄCA ZOSTAĆ UBEZWŁASNOWOLNIONA

– JEJ PRAWA I GWARANCJE PROCESOWE W POSTĘPOWANIU O UBEZWŁASNOWOLNIENIE 

AUTORZY:  ADWOKAT WOJCIECH GLAC, ADWOKAT PATRYCJA KASICA, ADWOKAT EWA MARCJONIAK

I. WSTĘP

Ubezwłasnowolnienie, częściowe i tym bardziej całkowite to instytucja budząca coraz większą, słuszną krytykę obrońców praw człowieka.  Ubezwłasnowolniony nie może bowiem korzystać z czynnego, ani biernego prawa wyborczego, a brak praw wyborczych wyklucza go przecież z istotnych momentów życia obywatelskiego. Nie może również zawrzeć związku małżeńskiego, zarządzać swoimi dochodami, ani dokonywać jakichkolwiek innych czynności, gdyż – w skrócie – ubezwłasnowolnienie polega na pozbawieniu osoby zdolności do czynności prawnych (ubezwłasnowolnienie całkowite) lub ograniczeniu (ubezwłasnowolnienie częściowe).

Wynikiem czego, instytucję ubezwłasnowolnienia można porównać do koncepcji sprawowania władzy rodzicielskiej i prawa do decydowania za dziecko.

Ubezwłasnowolnienie całkowite znosi w istocie zdolność do czynności prawnych osoby, co do której jest orzeczone. Kreuje się wówczas obowiązek opieki prawnej między tą osobą, a ustanowionym przez sąd opiekunem prawnym. Ubezwłasnowolnienie częściowe polega na ograniczeniu zdolności do podejmowania czynności prawnych przez osobę. Ustawodawca nie przewiduje żadnej „trzeciej drogi” w sytuacji, gdy ubezwłasnowolnienie stanowiłoby nadmierną ingerencję w sytuację prawną osoby niesamodzielnej, która nie wymaga jednak ograniczania jej praw podmiotowych, a tylko wsparcia w podejmowaniu czynności prawnych, decyzji, itp. o znaczeniu formalnym, czasem procesowym. Takie wsparcie dla osoby mogłoby przybrać niejako formę zastępstwa prawnego, a nie działania zamiast osoby.

Instytucja ubezwłasnowolnienia nie jest elastyczna. Nie jest dostosowana do realiów współczesnego życia społecznego.

Sąd Najwyższy wskazywał już wielokrotnie, że ubezwłasnowolnienie ogranicza w wysokim stopniu prawa i wolności osobiste człowieka (np.: postanowienie SN z dnia 18 stycznia 1978 r., sygn. akt IV CR 515/77, niepubl.).

Rzecznik Praw Obywatelskich od lat postuluje zastąpienie ubezwłasnowolnienia „systemem wspieranego podejmowania decyzji” (tak: w raporcie Rzecznika Praw Obywatelskich | Rzecznik Praw Obywatelskich (rpo.gov.pl)).

Opowiadamy się w niniejszej publikacji, podobnie jak Rzecznik Praw Obywatelskich, za koncepcją budowania systemu wspierającego, a nie zmierzającego do marginalizowania osób z niepełnosprawnością intelektualną w sferze życia publicznego i prywatnego.

Wydaje się, że postępowanie o ubezwłasnowolnienie ze względu na swój cel jakim jest pozbawienie, bądź ograniczenie praw osoby niesamodzielnej – oczywiście – dla poszanowania jej dobra i ochrony interesów, powinno cechować się szczególną uważnością tak sądu, jak i pozostałych uczestników postępowania, w tym także biegłych sądowych psychiatrów.

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 07 marca 2007 r, sygn. akt K 28/05, wskazał, że

osoby ubezwłasnowolnione powinny być zasadniczo traktowane jako osoby niepełnosprawne, którym należy się pomoc w zabezpieczaniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej (art. 69 Konstytucji). Opieka nad osobami, którym zaburzenia psychiczne nie pozwalają kierować swoim postępowaniem, zarówno ze strony innych osób, jak i władz publicznych jest szczególnym aspektem wspomnianego w preambule do Konstytucji obowiązku solidarności międzyludzkiej, jak również poszanowania i ochrony godności człowieka (art. 30 Konstytucji).

Na gruncie obecnych regulacji prawnych nasza pula możliwości jest jednak dość ograniczona w sytuacji, kiedy osoba fizyczna traci kompetencje do dostatecznego rozeznania.

Z tych powodów skupimy się w niniejszej publikacji na instytucji ubezwłasnowolnienia (w obu jej formach kodeksowych) i pod lupę weźmiemy gwarancje oraz prawa osoby, której wniosek o ubezwłasnowolnienie dotyczy.

II. Gwarancje procesowe osoby w toku postępowania o jej ubezwłasnowolnienie

Ograniczona legitymacja czynna, ograniczony krąg uczestników.

W procesie o ubezwłasnowolnienie nie każdy ma legitymację czynną do złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie oraz  ograniczony jest krąg uczestników tego postępowania.

Wniosek o ubezwłasnowolnienie może zgłosić: małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie; jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo; jej przedstawiciel ustawowy; prokurator.  Krewni osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, nie mogą zgłosić tego wniosku, jeżeli osoba ta ma przedstawiciela ustawowego.

Założeniem przepisów regulujących krąg podmiotów uprawnionych do złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie jest, że to właśnie najbliższa rodzina powinna być uprawniona, gdyż ma codzienny obraz sytuacji zdrowotnej osoby i interweniuje wtedy, kiedy naprawdę sytuacja życiowa dojrzała do złożenia takiego wniosku (np. dzieci składają wniosek wobec rodzica chorego na Alzheimera). Ustawodawca założył bowiem, że najbliższa rodzina nie będzie składać wniosków pochopnych i będzie działać zgodnie z dobrem osoby, której wniosek dotyczy.

Uczestnikiem postępowania o ubezwłasnowolnienie może być więc również zainteresowany, w rozumieniu art. 510 k.p.c. (za „Komentarz do Kodeksu postępowania cywilnego”, pod red. prof. dr hab. Andrzej Marciniak, wydanie 1, 2020 r., Legalis). Może to być zatem np. rodzic osoby ubezwłasnowalnianej w sytuacji, gdy sprawę inicjuje np. wniosek prokuratora.

Orzeczenie sądu – tylko po przeprowadzeniu rozprawy 

Orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu może zapaść wyłącznie po przeprowadzeniu rozprawy, na którą sąd wzywa wszystkich uczestników postępowania. To powoduje, iż nie jest możliwe przeprowadzenie posiedzenia niejawnego co do wniosku o ubezwłasnowolnienie. Udział stron w rozprawie i dokonywana przez sąd swobodna ocena dowodów, w postaci zeznań uczestników oraz opinii biegłych sądowych psychiatrów, powinna być priorytetem.

Obligatoryjne wysłuchanie osoby, której dotyczy wniosek

Przepisy wprowadzają obligatoryjne wysłuchanie osoby, której wniosek dotyczy i brak jest możliwości odstąpienia od czynności wysłuchania.

Zgodnie z art. 547 § 1 k.p.c. osobę, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, należy wysłuchać niezwłocznie po wszczęciu postępowania. Wysłuchanie osoby powinno odbyć się w obecności biegłego psychologa oraz – w zależności od stanu zdrowia osoby, która ma być wysłuchana – biegłego lekarza psychiatry lub neurologa. W celu wysłuchania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnieniu, sąd może zarządzić przymusowe sprowadzenie tej osoby na rozprawę albo wysłuchać ją przez sędziego wyznaczonego. Należy nadmienić, że na postanowienie sądu o przymusowym sprowadzeniu osoby na rozprawę przysługuje zażalenie.

Istotne w procesie o ubezwłasnowolnienie jest nawiązanie przez sąd kontaktu z osobą, której wniosek dotyczy. Jeśli z osobą, która ma zostać ubezwłasnowolniona nie ma kontaktu wówczas niemożność porozumienia się z osobą, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, obligatoryjne należy stwierdzić w protokole. W celu stwierdzenia braku kontaktu z osobą koniecznym jest uprzednie wysłuchanie przez sąd biegłego lekarza i psychologa uczestniczących w takim posiedzeniu.

Należy odnotować, że aktualnie, w sytuacji pandemii, wobec konieczności dostosowania się sądów do warunków prowadzenia rozpraw i czynności on-line, coraz częstszymi formami wysłuchań są te prowadzone przez środki komunikacji na odległość. Mając na uwadze, że często postępowania dotyczą osób z niepełnosprawnościami fizycznymi, dla których stawiennictwo osobiste byłoby utrudnione, bądź niemożliwe, uznajemy takie rozwiązanie za optymalne. Zastępuje ono także konieczność osobistego wysłuchania osoby przez Sąd w miejscu pobytu ( np. DPS), przyspieszając tym samym całą procedurę. Wysłuchanie to odbywa się także w obecności biegłych sądowych.

Legitymacja samego ubezwłasnowolnionego do składania środków odwoławczych – osobiście

Nawet w przypadku ustanowienia dla osoby ubezwłasnowalnianej doradcy tymczasowego lub kuratora, ma ona prawo osobiście wnieść środek odwoławczy od orzeczenia ustanawiającego ubezwłasnowolnienie, częściowe lub całkowite. Wyjątkowo również sąd nie odrzuci środka odwoławczego, sporządzanego przez samego ubezwłasnowolnionego, z powodu braków formalnych takiego pisma. Jest to w naszej ocenie istotna gwarancja procesowa osoby ubezwłasnowalnianej.

Ustanowienie z urzędu adwokata lub radcy prawnego

W sprawach o ubezwłasnowolnienie, o uchylenie oraz zmianę ubezwłasnowolnienia, sąd może ustanowić dla osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie lub dla osoby ubezwłasnowolnionej, adwokata lub radcę prawnego z urzędu. Podkreślić należy, że w pewnych sytuacjach, gdy sąd uzna udział adwokata lub radcy prawnego w sprawie za potrzebny, nie będzie nawet konieczne złożenie wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu, jeżeli osoba ze względu na stan zdrowia psychicznego nie jest zdolna do złożenia takiego wniosku. Sąd zobligowany jest niejako z urzędu zadziałać za taką osobę i ustanowić dla niej profesjonalnego pełnomocnika w postępowaniu o ubezwłasnowolnienie, o uchylenie lub zmianę ubezwłasnowolnienia.

W naszej ocenie jest to doniosła gwarancja procesowa, nie mniej uważamy, że w tego typu postępowaniach powinien mieć miejsce przymus adwokacko-radcowski, obligatoryjny a nie uznaniowy. Sąd decyduje bowiem o utracie zdolności do czynności prawnych osoby, czyli – jak wskazywaliśmy na wstępie – o kwintesencji praw społecznych, obywatelskich, osobistych.

Zakaz lekkomyślnego składania wniosku lub składania go w złej wierze.

Wniosek o ubezwłasnowolnienie nie może być zgłoszony w złej wierze lub lekkomyślnie. Ocenie poddaje się intencje wnioskodawcy. Osoba, która zgłasza taki wniosek w złej wierze lub lekkomyślnie, zgodnie z art. 545 §  4 k.p.c. podlega karze grzywny. Przepis ten ma być swoistego rodzaju „straszakiem na wnioskodawcę” aby nie nadużywano tej instytucji wobec osób będących niesamodzielnymi w podejmowaniu za siebie decyzji.  Z perspektywy doświadczenia procesowego oceniamy, że regulacja ta jest jednak wyjątkowo nietrafiona. Ponieważ trudno jest wykazać lekkomyślność lub złą wiarę, tym samym inicjowanie tego rodzaju spraw jest nader rzadkie.

Możliwość udziału w postępowaniu organizacji pozarządowych

Organizacje pozarządowe, do których zadań statutowych należy ochrona praw osób niepełnosprawnych, udzielanie pomocy takim osobom lub ochrona praw człowieka, mogą wstąpić do postępowania w każdym jego stadium. Możliwość wstąpienia organizacji pozarządowych, do których należy ochrona praw osób niepełnosprawnych jest wyrażona wprost i następuje bez konieczności uzasadniania przez organizację pozarządową potrzeby występowania w danej sprawie.

Doradca tymczasowy w postępowaniu o ubezwłasnowolnienie

Jeżeli wniosek o ubezwłasnowolnienie dotyczy osoby pełnoletniej, sąd może na wniosek uczestnika postępowania lub z urzędu, przy wszczęciu lub w toku postępowania, ustanowić dla niej doradcę tymczasowego (art. 548 § 1 k.p.c). Sąd wyznacza doradcę tymczasowego, gdy uznaje to za konieczne dla ochrony jej osoby lub mienia. Doradca staje się przedstawicielem ustawowym osoby, wobec której postępowanie się toczy, wyłącznie na czas trwania postępowania sądowego (art. 549 k.p.c).

Obligatoryjne jest wysłuchanie przez sąd osoby, dla której ma zostać wyznaczony doradca tymczasowy.

Zauważamy, że w świetle obecnych regulacji prawych dotyczących doradcy tymczasowego, jego ustanowienie możliwe jest tylko w postępowaniu o ubezwłasnowolnienie. Nieodpuszczalne będzie już w sprawie o uchylenie, bądź zmianę ubezwłasnowolnienia.

Na doradcę tymczasowego sąd w pierwszej kolejności wyznacza rodzinę. Doradcą tymczasowym należy ustanowić przede wszystkim: małżonka, krewnego lub inną osobę bliską, jeżeli nie stoi temu na przeszkodzie wzgląd na dobro osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie.

Doradcę tymczasowego może również wskazać organizacja pozarządowa, do której zadań statutowych należy ochrona praw osób niepełnosprawnych.

Doradca ten może być zatem ustanowiony ze względu na potrzebę ochrony:

1) tylko osoby;

2) tylko mienia;

3) zarówno osoby, jak i jej mienia.

Skutki wyznaczenia doradcy tymczasowego

Osoba, dla której ustanowiono doradcę tymczasowego, ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych na równi z osobą ubezwłasnowolnioną częściowo. Do doradcy tymczasowego stosuje się zatem przepisy o kuratorze osoby częściowo ubezwłasnowolnionej.

Powyższe ma doniosłe znaczenie praktyczne, gdyż doradca tymczasowy musi zdawać okresowe raporty do sądu o wykonywaniu swoich czynności. Jeśli doradca tymczasowy chce dokonać określonej czynności, np. wymeldowania w trybie administracyjnym lub zameldowania, to każdorazowo musi mieć zgodę sądu na taką czynność. Jego działania są zatem pod ścisłą kontrolą sądu.

Nie mniej, z uwagi na czasowość działania doradcy tymczasowego na rzecz osoby niesamodzielnej, to jest wyłącznie na czas toczącego się postępowania sądowego o ubezwłasnowolnienie, uważamy, że instytucja doradcy z całą pewnością nie wyczerpuje potrzeby systemowego rozwiązania pomocy osobom niesamodzielnym w prowadzeniu ich spraw życiowych.

Zawiadomienie z urzędu przez Sąd Okręgowy o ustanowieniu lub odwołaniu doradcy tymczasowego

O ustanowieniu lub odwołaniu doradcy tymczasowego należy z urzędu zawiadomić sąd opiekuńczy. Jest to kolejna ważna gwarancja w kontekście kontroli przez sąd opiekuńczy (Wydział Rodzinny i Nieletnich w Sądzie Rejonowym) działań doradcy tymczasowego.

Możliwość uchylenia ubezwłasnowolnienia lub zmiany z całkowitego na częściowe

Zgodnie z art. 559 k.p.c.  ubezwłasnowolnienie można uchylić i zmienić z całkowitego na częściowe, gdy ustaną przyczyn, dla których je orzeczono. Uchylenie możne nastąpić także z urzędu. Sąd może, w razie poprawy stanu psychicznego ubezwłasnowolnionego, zmienić ubezwłasnowolnienie całkowite na częściowe, a w razie pogorszenia się tego stanu – zmienić ubezwłasnowolnienie częściowe na całkowite.

Z wnioskiem o uchylenie albo zmianę ubezwłasnowolnienia może wystąpić także sam ubezwłasnowolniony^[1].

Krewni osoby, która została ubezwłasnowolniona, nie mogą złożyć wniosku o uchylenie ubezwłasnowolnienia (art. 559 § 1 w zw. z art. 545 § 1 i 2 k.p.c), ponieważ osoba ta ma przedstawiciela ustawowego w osobie opiekuna lub kuratora.

Jednak mimo tych słusznych gwarancji procesowych, potrzebna jest stała kontrola i monitorowanie stanu i kondycji osób ubezwłasnowolnionych, a systemu takiego brak.

„Nie istnieje żaden rejestr osób pozbawionych zdolności do czynności prawnych” (https://www.rpo.gov.pl/pl/content/RPO-do-trybunalu-ubezwlasnowolnienie-calkowite-niekonstytucyjne). Wobec czego, wbrew powszechnej opinii, ubezwłasnowolnienie nie jest „złotym środkiem” do zapewnienia bezpieczeństwa obrotu, niezaciągania przez osoby nieporadne życiowo zobowiązań finansowych, np. chwilówek, zakupów cudownych garnków, kołder za cenę wielokrotnie przekraczającą ich wartość.

W odbiorze społecznym instytucja ubezwłasnowolnienia wydaje się być pożądana, lecz czy aby na pewno chroni osoby nieporadne przed oszustwami wyłudzeń kredytów lub jest adekwatnym środkiem do ochrony spraw majątkowych osoby? Nie można tracić z pola widzenia, że ubezwłasnowolnienie osoby to przede wszystkim utrata przez nią społecznych możliwości i praw osobistych, na co trafnie zwrócił również uwagę Rzecznik Praw Obywatelskich.

Przychylamy się do stanowiska, że instytucja ubezwłasnowolnienia powinna być stosowana wyłącznie w sytuacjach bezwzględnie tego wymagających, powinna być proporcjonalnym i adekwatnym środkiem do osiągnięcia zamierzonego celu. Natomiast, w pozostałych sytuacjach wtedy, gdy dobro osoby nie wymaga ograniczenia jej praw osobistych, lecz wsparcia tej osoby w dokonywaniu czynności prawnych, de lege ferenda należy rozważyć ustanowienie całkiem odrębnej instytucji prawa z pełnym poszanowaniem godności osoby i ochrony przysługujących jej praw obywatelskich.

III. Postulaty dotyczące kontrolowania i monitorowania sytuacji prawnej osób, które zostały ubezwłasnowolnione; wnioski de lege ferenda.

Dla ochrony i gwarancji praw osoby ubezwłasnowolnionej konieczne jest stworzenie systemu okresowej kontroli i monitoringu.

Zauważamy, że Rzecznik Praw Obywatelskich w „Społecznym raporcie alternatywnym z realizacji Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami” wskazał, iż regulacja ubezwłasnowolnienia w Polsce nie spełnia wymogów art. 12 Konwencji. Taka osoba traci bowiem zdolność do czynności prawnych lub jest ta zdolność dla niej ograniczona.

Ubezwłasnowolnienie jest stosowane często przez całe życie, nie jest poddawane okresowej kontroli przez niezawisły organ, nie uwzględnia potrzeb i interesów osoby, wreszcie skutkuje wykluczeniem społecznym i prawnym osób z niepełnosprawnościami, w szczególności z niepełnosprawnością intelektualną i psychiczną

(vide: Rzecznik popiera petycję w sprawie zniesienia instytucji ubezwłasnowolnienia | Rzecznik Praw Obywatelskich (rpo.gov.pl).

Przy czym, nie chodzi tutaj o zdawanie raportu sądom z pracy kuratora, czy opiekuna. Zresztą, raporty te dotyczą w głównej mierze zarządzania majątkiem, czy wyliczenia wydatków. Brak jest pełnego i systemowego rozwiązania umożliwiającego monitorowanie sytuacji osoby ubezwłasnowolnionej. Nie ma takiej regulacji prawnej, która wprowadzałaby obowiązek np. ponowienia badania biegłych sądowych w zakresie podstaw do ubezwłasnowolnienia osoby. W naszej ocenie jest to luka w prawie.

Na istotne niedostosowanie obecnych rozwiązań do realiów społecznych zwracał uwagę także Trybunał Konstytucyjny, w cytowanym już i mającym doniosłe znaczenie dla poruszanych kwestii wyroku w sprawie o sygn. akt K 28/05, cyt:

W większości państw odchodzi się obecnie od sztywnego ograniczania praw i wolności osób chorych psychicznie, upośledzonych lub uzależnionych na rzecz regulacji bardziej elastycznych, dopasowywanych do konkretnych sytuacji przez sąd orzekający w danej sprawie. (…)  Być może w Polsce nowa forma pieczy nad osobami potrzebującymi pomocy do prowadzenia swoich spraw mogłaby – przez okres przejściowy lub docelowo – funkcjonować obok rozwiązań dotychczasowych. Tego typu zmiany wprowadzono z powodzeniem w 2004 r. we Włoszech, gdzie równolegle z ubezwłasnowolnieniem (wł. interdizione) funkcjonuje także bardziej elastyczna opieka (wł. amministrazione di sostegno).

Na marginesie zauważamy, że przywołane włoskie rozwiązanie „zarządzeniem przez wsparcie” (amministrazione di sostegno) polega na roztoczeniu opieki nad takimi osobami, które z powodu choroby lub niedomagania fizycznego albo psychicznego, znalazły się w sytuacji niemożności, częściowej lub czasowej, prowadzenia swoich spraw, np. osoby z upośledzeniem umysłowym, z zespołem Downa, autyzmem, z chorobą Alzheimera, demencją, osoby uzależnione, ale także osoby, które fizycznie nie mogą zająć się osobiście swoimi sprawami życia bieżącego z powodu choroby przewlekłej, osoby będące w stanie terminalnym choroby lub w stanie wegetatywnym, etc.

Dyskusja o zmianie w podejściu do modelu i zakresu ograniczania praw osób niesamodzielnych  jest konieczna i nieunikniona. Należy mieć na uwadze nie tylko zapatrywania prawne i prawnicze, ale przede wszystkim postulaty i doświadczenia opiekunów osób niesamodzielnych, które są bezcenne, a często pomijane w doktrynalnych sporach.

Stowarzyszenie Adwokackie Defensor Iuris, #DI, będzie na bieżąco śledzić pojawiające się głosy i dyskusje, aktywnie włączając się w ich przebieg.

Chcesz podzielić się z nami swoją opinią?

Napisz do autorów: stowarzyszenie@defensoriuris.pl

^[1] Trybunał Konstytucyjny, przywołanym już wcześniej wyrokiem z dnia 7 marca 2007 r. (K 28/05, OTK-A 2007, Nr 3, poz. 24) orzekł, że art. 559 w zw. z art. 545 § 1 i 2 k.p.c. – w zakresie, w jakim nie przyznaje osobie ubezwłasnowolnionej uprawnienia do zgłoszenia wniosku o wszczęcie postępowania o uchylenie lub zmianę ubezwłasnowolnienia – jest niezgodny z art. 30 i 31 Konstytucji RP. Po wydaniu tego wyroku należało uznać, że ubezwłasnowolniony ma prawo do zgłoszenia wniosku o wszczęcie postępowania o uchylenie lub zmianę ubezwłasnowolnienia. Ustawą nowelizującą z 9.5.2007 r. (Dz.U. Nr 121, poz. 831) dodano § 3 do art. 559 KPC, z którego uprawnienie to wynika w sposób bezpośredni.

ADWOKAT WOJCIECH GLAC

🦜 w Stowarzyszeniu Adwokackim „Defensor Iuris” #DI od lutego 2021 r.,

🔸absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, ukończył także politologię i stosunki międzynarodowe, oraz studia podyplomowe z  zakresu Prawa medycznego  i bioetyki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie,

🔸 członek Świętokrzyskiej Izby Adwokackiej w Kielcach. Prowadzi Kancelarię w Kielcach i Wieliczce,

🔸 zajmuje się przede wszystkim sprawami z zakresu prawa karnego, rodzinnego, medycznego oraz prawa pomocy społecznej,

🔸 pracownik naukowy Instytutu Spraw Społecznych Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie.  Doktorant Instytutu Prawa Administracji i Ekonomii UP w Krakowie, w dziedzinie Nauk o polityce,

🔸 autor i współautor kilkudziesięciu publikacji naukowych podejmujących kwestie prawa w systemie polityki społecznej i pomocy społecznej. Specjalizuje się w prawie rodzinnym i opiekuńczym, postępowaniu administracyjnym i sądowo-administracyjnym, prawie medycznym i pomocy prawnej dla lekarzy i podmiotów leczniczych.

🔸wspiera wiedzą i doświadczeniem realizację projektów wykonywanych przy wsparciu funduszy europejskich i innych,

🔸 praktykę adwokacką łączy z działalnością społeczną, będąc Wiceprezesem Zarządu Małopolskiego Hospicjum dla Dzieci w Krakowie, a także angażując się w liczne projekty społeczne na rzecz krzewienia edukacji prawnej,

🔸prywatnie miłośnik sztuki kulinarnej, którą z radością uprawia,

🔸 więcej: www.glac.com.pl,

🦜 Zobacz jego przykładową aktywność na #DI: adwokat Wojciech Glac

ADWOKAT EWA MARCJONIAK